به منظور آزمایش نظریه های پیشنهادی مدل واژگانی دوگانه، در این مطالعه به بررسی نمایه های ذهنی جفت های ترجمه ای هم ریشه و غیرهم ریشه در فارسی و انگلیسی که زبان هایی با سیستم نوشتاری مختلف هستند پرداخته شد. با استفاده از فرایند راهنمای پوشیده شده و تصمیم گیری واژگانی، دو گروه از در فراگیران انگلیسی فارسی زبان در دو جهت فارسی- انگلیسی و انگلیسی- فارسی مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج حاصل تاثیر مثبت نمایش راهنماهای متعلق به زبان اول برای جفت های ترجمه ای هم ریشه را نشان داد که این الگو نقش سیستم الفبایی در بوجود آوردن نمایه های ذهنی مشترک در این دسته از واژگان را تایید می کند. حال آنکه الگوی بدست آمده برای جفت های ترجمه ای غیرهم ریشه، این مدل را تایید نمی کند.

در این مقاله، کاربردهای مشترک جفت و یوغ و تلفظ های متعدد و گونه گون آنها را در معانی دو و زوجیت و در حوزه کشاورزی نشان داده ایم. اسناد بسیار از کاربردهای کهن دو واژه و گویش های کنونی، گواه آن است که این دو واژه در معنای دو و دوگانگی مشترک هستند و گاهی نیز به جای هم به کار می روند. در برخی موارد نیز در حوزه نام گذاری ها برای هر دو واژه یک تلفظ رایج است. فرایندهای تحول آوایی آنها نیز گواهی می کند که دارای ریشه واحدی هستند. بر اساس مفهوم مشترک و ریشه واحد جفت و یوغ، یک تصحیف را نیز در چند شعر تصحیح کرده ایم.

در این مقاله تلاش شده است تا با توجه به شواهد و مدارک، خاستگاه واژه ترجمه و چگونگی صورت و معنای آن تحقیق شود. پژوهش های انجام شده نشان می دهد که واژه ترجمان که ترجمه نیز از مشتقات آن است از دو منشا وارد زبان عربی شده است، یکی از زبان سریانی به معنای تفسیر و تبیین سخن و دیگری از زبان فارسی به معنای زبانی را به زبان دیگر برگرداندن و هر دو معنا در آثار عربی شواهد بسیاری دارد. این کلمه در زبان عربی از اواخر دوره امویان، به ویژه در ابتدای دوره عباسیان، مصادف با آغاز عصر نهضت ترجمه، رایج شده است. در منابع، واژه ترجمان و ترجمه در معانی مختلفی به کار برده شده است که دو معنای آن اصلی و معانی دیگر در شمار معانی ثانوی آن هستند. در فارسی نیز در آثار قرن چهارم به بعد به معنای مترجم به کار برده شده است.

ویلارد کواین در آزمایش ذهنی معروف ترجمه ریشه ای سعی دارد از برخی مواضع فلسفی خود در باب معنا و ارجاع دفاع کند. او در ترسیم شرایط اولیه این آزمایش مفروضاتی دارد و همین مفروضات مسیر استدلال های او را جهت دهی می کنند. برخی از این مفروضات در تفسیر ریشه ای دونالد دیویدسون مورد مناقشه قرار می گیرد. دیویدسون بستر اولیه بحث (استفاده از آزمایش ذهنی ترجمه/تفسیر ریشه ای) را از کواین وام می گیرد ولی برخی از مفروضات اولیه آن را مورد انتقاد قرار می دهد. از نگاه دیویدسون این مفروضات کار ترجمه/تفسیر ریشه ای را ناممکن می کنند. این رویکرد انتقادی دیویدسون منجر می شود بین ترجمه ریشه ای کواین و تفسیر ریشه ای دیویدسون سه تفاوت عمده ایجاد شود. این تفاوت ها فهرست وار عبارتند از (1) دیدگاه نزدیک باش کواین؛ که منجر به عصب شناختی شدن ترجمه و معنا می-شود، در برابر دیدگاه دورباش دیویدسون، (2) پذیرش یا عدم پذیرش رویکردهای گزاره ای و حالت های ذهنی، و (3) تفاوت در روایت های حمل به صحت. در اینجا این تفاوت ها را مورد بررسی قرار می دهیم.

واژه قرآنی "عَزَّر" سه بار در قرآن به کار رفته است. لغویان عرب و مفسران مسلمان واژه را از ریشه "ع-ز-ر" دانسته اند و معانی مختلفی برای آن بر شمرده اند. مترجمان قرآن نیز نظر به اقوال لغوی، آراء تفسیری و همچنین بافت آیات، هریک در برابر واژه معادلی نهاده اند. گرچه به نظر می رسد معادل های پیشنهادی مترجمان پیش از هر چیز مبتنی بر بافت آیات بوده است و همین امر، کار را برای ایشان دشوار کرده است. با این همه انتخاب برابرنهاده ای مناسب برای واژه و رهایی از تردید و تحیری که پیشینیان ما طی سده ها گرفتار آن بوده اند جز با تأمل دوباره درباب خاستگاه واژه و ریشه شناسی آن امکان پذیر نیست. براین اساس در مقاله حاضر به جستجوی واژه و ریشه یابی آن در زبانهای سامی پرداخته ایم. نشان داده ایم که سه ریشه "ع-ز-ر"، "ع-ذ-ر" و "ع-د-ر" در زبانهای عربی، عبری، سریانی و آرامی معنایی نزدیک به هم دارند و مفهوم بنیادین میان این سه ریشه "احاطه کردن و در میان گرفتن" است و مفهوم مشترک واژه در قرآن و متون مقدس یهودی-مسیحی همانا "حمایت کردن" است که خود برخاسته از معنای بنیادین پیش گفته و نوعی استعاره مفهومی است.

زمینه و هدف: هم اکنون بیش از نیمی از مردم جهان دوزبانه یا چندزبانه هستند و در جامعهٔ امروز دوزبانگی قاعده شناخته می شود نه استثنا. محیط دوزبانه تأثیر عمیقی بر رشد زبانی و شناختی و اجتماعی افراد می گذارد. هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر وضعیت هم ریشگی بر توانایی هایی نامیدن افراد دوزبانه و درنهایت رسیدن به مدل یا فرضیه ای بود که بازیابی واژگان در افراد دوزبانه را تبیین کند. روش بررسی: این مطالعه یک پژوهش توصیفی تحلیلی بود. جامعهٔ مطالعه شدهٔ آن را تمامی افراد دوزبانهٔ کرد-فارس سالم استان کردستان تشکیل دادند. نمونه گیری به صورت دردسترس انجام شد. افراد پس از پرکردن پرسشنامهٔ مربوط به مهارت و تجربهٔ زبانی، نسخهٔ اصلی آزمون نامیدن تصاویر افعال فارسی را با استفاده از نرم افزار DMDX، در دو زبان کردی و فارسی، با فاصلهٔ زمانی هفت روز انجام دادند. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون های تی زوجی، تی مستقل، همبستگی پیرسون و اسپیرمن و نرم افزار SPSS استفاده شد. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد در افراد دوزبانه، سرعت و صحت نامیدن افعال هم ریشه به طور معناداری بیشتر از افعال غیرهم ریشه در هر دو زبان بوده و متغیرهای سن و جنسیت و سطح تحصیلات در برخی جنبه ها می توانند بر توانمندی نامیدن، تأثیر مستقیم یا عکس داشته باشند. براساس یافته ها، تفاوت معناداری بین صحت نامیدن افعال هم ریشه و غیرهم ریشهٔ زبان اول (0٫ 001>p) و صحت نامیدن افعال غیرهم ریشه بین زبان اول و دوم (0٫ 001>p) مشاهده شد. همچنین ارتباط معناداری بین سطح تحصیلات و صحت نامیدن افعال غیرهم ریشهٔ زبان دوم وجود داشت (0٫ 002=p). مقایسهٔ متغیرهای سرعت و صحت نامیدن نیز در دو گروه زن و مرد، تفاوت معناداری را بین دو گروه در صحت نامیدن افعال غیرهم ریشهٔ زبان اول (0٫ 003=p) و زبان دوم (0٫ 001>p) نشان داد. نتیجه گیری: براساس یافته های این پژوهش می توان نتیجه گرفت وضعیت هم ریشگی و شباهت های واج شناختی می تواند بر توانمندی نامیدن کلمات در افراد دوزبانه تأثیرگذار باشد. همچنین طبق نتایج، مدل فعال سازی آبشاری به خوبی می تواند بازیابی واژه در افراد دوزبانه را تبیین کند.

«ریشه­ یابی» و «اصالت» واژگان به عنوان دو محور مهم برای معادل­ یابی صحیح در فرآیند ترجمه و تفسیر قرآن تلقی می­ شوند. در این راستا این مطالعه سعی دارد تا به کاربست آن­ ها در ماده قرآنی «صلی» بپردازد. این ریشه 25 بار در قرآن کریم در ساختارهای مختلفی به کار رفته و معانی متفاوتی برای آن ذکر شده که در میان آن­ ها معنای «داخل شدن» بیش تر از همه به چشم می­ خورد. همچنین به دلیل شباهت این ریشه و ریشه «صلو»، معمولاً توجه چندانی به آن نشده و حتی برخی، متوجه تمایز این دو ریشه نشده­ اند. با توجه به مبهم بودن معنای این ریشه و کاربردهای آن در قرآن، این تحقیق به دنبال آن است تا با تکیه بر کتب لغت دست اول و برخی تفاسیر متقدم و نیز لغت­ نامه­ های زبان­ های سامی و آفروآسیایی در حوزه مطالعات معناشناسی، با روشی توصیفی-تحلیلی و مراجعه به منابع کتابخانه­ ای، معنای شفاف­ تری از این ریشه نسبت به آنچه در بیش تر ترجمه­ های فارسی قرآن کریم و برخی تفاسیر آمده، ارائه دهد. بنابر مطالعات صورت گرفته، این ریشه در اصل به معنای «لزوم» و «ارتباط» بوده و پس از آن در سایر معانی خود هم­ چون «دریافت حرارت آتش»، «بریان شدن» و «داخل شدن» به کار رفته است.